Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia, rozpoznający sprawę dotyczącą kredytu frankowego, złożoną przez kredytobiorców przeciwko bankowi, postanowił skierować do TSUE tzw. odesłanie (pytanie) prejudycjalne. 16 lutego 2023 roku Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał opinię dotyczącą pytania polskiego sądu (sprawa o numerze C-520/21). W poniższym artykule znajduje się wyjaśnienie, czego dotyczy opinia Rzecznika TSUE w sprawie kredytów frankowych i jaki może mieć wpływ na orzecznictwo sądów w podobnych sprawach oraz na funkcjonowanie sektora bankowego.
Należy podkreślić, że nie jest to jeszcze orzeczenie trybunału ale jedynie opinia. Jednak taka opinia jest zazwyczaj zgodna z późniejszymi orzeczeniami TSUE.
Czego dotyczy sprawa C-520/21 przed TSUE?
W 2008 roku małżeństwo zaciągnęło kredyt hipoteczny na budowę domu. Kwota udzielonego kredytu została ustalona i wypłacona w PLN jednak była indeksowana w stosunku do franka szwajcarskiego (CHF). Spłata każdej raty kredytu była dokonywana w PLN. po przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF ustalanego i opublikowanego przez bank, obowiązującego w dniu jej wymagalności.
Kredytobiorcy wytoczyli powództwo przeciwko bankowi w celu stwierdzenia, że umowa zawiera nieuczciwe postanowienia umowne (klauzule abuzywne) i co za tym idzie jest nieważna w całości w świetle polskiego prawa. W związku z powyższym, bank pobierał bezpodstawnie raty kredytu, a co za tym idzie uzyskiwał nieuzasadnione korzyści z tego tytułu.
Możliwość domagania się dodatkowych świadczeń przez strony umowy
Sąd Rejonowy składając pytanie prejudycjalne chce dowiedzieć się, czy nie byłoby to sprzeczne z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasadami skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności.
Sąd miał wątpliwości co do określenia, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu jest od początku nieważna w wyniku zastosowania nieuczciwych warunków umownych, strony mogą domagać się zwrotu innych świadczeń niż:
- spłaty kapitału kredytu oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty przez bank;
- kwot rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych przez kredytobiorcę.
Do tych innych świadczeń, których domagać mogłyby się strony umowy należy zaliczyć m.in. należności z tytułu wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub ich waloryzacji w związku z tym, że:
w przypadku żądania kredytobiorcy:
- kredytobiorca nie mógł uzyskać korzyści z inwestowania środków, które czasowo były w posiadaniu banku,
- kredytobiorca poniósł koszty obsługi umowy kredytu i przekazania środków na spłatę rat kredytowych,
- czasowe przekazanie pieniędzy bankowi traktowane jako wykonanie usługi, za które kredytobiorca powinien otrzymać wynagrodzenie (np. odsetki jak przy lokacie),
- z upływem czasu wartość nabywcza pieniądza spadła co dla kredytobiorcy oznacza efektywnie poniesienie straty.
w przypadku żądania banku:
- kredytobiorca mógł uzyskać korzyści z inwestowania pozyskanych od banku środków,
- kredytobiorca mógł korzystać z pieniędzy beż żadnych kosztów, niemożliwe do uzyskania w warunkach rynkowych.
Roszczenie banku z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału
W związku z tym, że sądy stwierdzają nieważność umów kredytów mieszkaniowych w CHF, uznając klauzule kursowe odnoszące się do franka szwajcarskiego za tzw. klauzule abuzywne (dowolność w zakresie określania kursu walutowego przez bank), banki domagają się od kredytobiorców wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kapitału. Kierują sprawę do sądu o roszczenie, gdy sąd stwierdza nieważność umowy kredytu hipotecznego z uwagi na zastosowanie w umowie klauzul abuzywnych.
W przypadku omawianej sprawy C-520/21 kredytobiorca skierował do sądu pozew w celu sądowego potwierdzenia, że bankowi nie będzie przysługiwało takie roszczenie.
Opinia Rzecznika TSUE w sprawie kredytów frankowych
Rzecznik TSUE w swojej opinii w sprawie C-520/21 wskazał na kilka elementów mających wpływ na zasadność wskazanego roszczenia klienta banku.
Skutki stwierdzenia nieważności umowy kredytowej przez polskie sądy
Powołując się na Dyrektywę 93/13 wskazuje, iż to w gestii sądów państw członkowskich jest określenie skutków stwierdzenia, że umowa konsumencka staje się prawnie nieistniejąca po usunięciu z niej nieuczciwych warunków umownych.
Dochodzenie roszczeń przez kredytobiorcę wobec banku
W związku z roszczeniem klienta wobec banku Rzecznik stwierdza, że wskazana Dyrektywa 93/13 nie stanowi ograniczenia co do dochodzenia przez kredytobiorcę przed sądem krajowym roszczeń ponad kwotę wynikającą z rozliczenia zwrotu świadczeń pieniężnych na podstawie nieważnej umowy. Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek ustalenia prawa do dochodzenia tych roszczeń i ich zasadności.
Umożliwienie konsumentom dochodzenie praw w większym zakresie niż jedynie zrównanie stanu faktycznego i prawnego konsumenta, tak jakby nieuczciwa klauzula nie była zawarta w umowie, ma za zadanie odstraszyć banki do stosowania nieuczciwych warunków w umowach z klientami.
Dochodzenie roszczeń przez bank wobec kredytobiorcy
Rzecznik przedstawił propozycję, aby TSUE orzekł, iż “bank nie może dochodzić względem konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału kredytu i zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty”.
W innym przypadku bank mógłby, stosując nieuczciwe zapisy umowy zakładać, że w najgorszym scenariuszu otrzyma wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w wysokości nie niższej niż obowiązujące na rynku finan