Projekt ustawy umożliwiającej zastrzeżenie numeru PESEL

W grudniu 2022 roku Ministerstwo Cyfryzacji przedstawiło projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapobieganiem kradzieży tożsamości. Z poniższego artykułu dowiesz się na czym ma polegać zastrzeżenie numeru PESEL według proponowanych rozwiązań?

W czym pomoże zastrzeżenie numeru PESEL?

Przedstawione propozycje mają za zadanie ograniczenie zawierania umów lub dokonywania czynności na skradzione dane osobowe lub bez zgody zainteresowanego, takich jak: zaciągnięcie pożyczki lub kredytu, otwarcie konta bankowego, sprzedaż nieruchomości oraz założenie działalności gospodarczej. 

Określone we właściwych przepisach podmioty, takie jak m.in. banki, firmy pożyczkowe a także notariusze, będą miały obowiązek weryfikacji danych swoich klientów, czy nie widnieją w specjalnie utworzonym rejestrze zastrzeżeń PESEL.

Dzięki temu będzie możliwe ograniczenie liczby wyłudzanych pożyczek, kredytów na skradzione dane osobowe. Z drugiej strony, dla instytucji finansowych, będzie oznaczało ograniczenie strat z tytułu przestępstw z użyciem skradzionych danych (tzw. fraudów), co może przełożyć się na zmniejszenie np. kosztów kredytów i pożyczek ze względu na ograniczenie ryzyka ich udzielania.

W jaki sposób będzie można zastrzec numer PESEL?

Przedstawiony projekt ustawy zakłada możliwość korzystania bezpłatnie przez obywateli (także obcokrajowców posiadających PESEL) z rejestracji zastrzeżenia numeru PESEL lub jego odwołania. 

Zgłoszenie lub odwołanie zastrzeżenia będzie możliwe:

• drogą elektroniczną na platformie gov.pl lub za pomocą mObywatel;
• w drodze osobistego zgłoszenia w urzędzie prowadzącym ewidencję ludności;
• z urzędu, w przypadku zgłoszenia utraty dowodu osobistego.

Każde elektroniczne zgłoszenie zastrzeżenia numeru PESEL, z wykorzystaniem Profilu Zaufanego, podpisu kwalifikowanego, podpisu osobistego w e-dowodzie, będzie rejestrowane natychmiast, tego samego dnia. a cofnięcie zastrzeżenia dnia następnego, bez konieczności udziału urzędnika. W dalszej części artykułu wyjaśniam dlaczego wycofanie zastrzeżenia numeru PESEL staje się skuteczne dopiero od dnia następnego po jego zgłoszeniu.

Zgłoszenie przejdzie automatyczną weryfikację poprawności oraz czy taki numer istnieje w rejestrze PESEL. Wszystkie zarejestrowane zgłoszenia zastrzeżenia i jego wycofania będą zapisywane i przechowywane przez okres 5 lat. Wynika to z konieczności zapewnienia możliwości weryfikacji istnienia zastrzeżenia numeru PESEL, nie tylko w dniu weryfikacji, ale również we wskazanej dacie w przeszłości (dla celów dowodowych). 

Osoba, której dane są przetwarzane w rejestrze zastrzeżeń, będzie mogła drogą elektroniczną sprawdzić kto i kiedy dokonywał sprawdzenia zastrzeżenia jej numeru PESEL.

Kiedy zastrzeżenie numeru PESEL może być problemem?

Warto zauważyć, że w przypadku zgłoszenia zastrzeżenia np. przez osoby, które nie chcą zaciągać zobowiązań finansowych, powinny o nim pamiętać, gdyż to ograniczenie dotyczy także innych czynności, jak np. zakładanie konta bankowego i innych wskazanych powyżej. Jeśli o tym zapomni, zawarcie umowy opóźni się minimum o 1 dzień.

W przypadku kredytów, leasingów zawarcie umowy również będzie mogło nastąpić dopiero następnego dnia, co dotyczy także bardzo popularnych przy zakupach internetowych, płatności odroczonych (tzw. “kup teraz, zapłać później”).

Wprowadzenie elektronicznego zastrzegania PESEL

Zapowiedziane jest utworzenie oddzielnego rejestru zastrzeżeń numerów PESEL przez Ministerstwo Cyfryzacji wraz z infrastrukturą umożliwiającą dostęp do e-usług na platformie gov.pl oraz aplikacji mobilnej mObywatel. 

Stworzenie wydzielonego rejestru (poza Systemem Rejestrów Państwowych: Rejestrem PESEL, Rejestrem Dowodów Osobistych, rejestrem danych kontaktowych) jest niezbędne ze względu na konieczność udostępniania gromadzonych danych podmiotom zewnętrznym (instytucje finansowe, notariusze), co w znacznym stopniu ma przyspieszyć i uprościć integrację m.in. systemów bankowych z nowo utworzonym systemem, bez konieczności tworzenia odrębnej sieci dostępowej.

Umowy zawarte na skradzione dane a zastrzeżenie PESEL

Zastrzeżenie PESEL, jeśli zostanie wcześniej zgłoszone, będzie stanowiło zabezpieczenie w przypadku dokonania kradzieży tożsamości oraz zawarcia wskazanych umów z jej wykorzystaniem, poprzez uniemożliwienie dochodzenia roszczeń.

Jeżeli zostanie zawarta umowa lub dokonana czynność z wykorzystaniem skradzionych danych osobowych, pomimo zgłoszonego zastrzeżenia numeru PESEL, osoba, której dotyczy kradzież danych, nie będzie ponosiła odpowiedzialności za zobowiązania. Stosowne ograniczenie co do zgłaszania roszczeń znajdzie się w przepisach poszczególnych ustaw. Umowa pozostaje ważna, ale dochodzenie przez instytucję finansową roszczeń a także sprzedaż wierzytelności np. w drodze jej przelewu do innego podmiotu (np. firmy windykacyjnej) nie będzie możliwe. 

Należy pamiętać, że pomimo możliwości weryfikacji przez instytucję finansową już w dniu jego zgłoszenia, to jego skuteczność będzie dotyczyła dopiero umów zawartych od kolejnego dnia po dniu dokonania zastrzeżenia numeru PESEL, jeśli tylko nie zostało w tym samym dniu odwołane. 

W ten sposób ustawodawca chce uniknąć sytuacji, gdy zastrzeżenie zostałoby złożone i wycofane celowo np. do wyłudzenia kredytu i następnie uchylenia się od jego spłaty oraz uniemożliwienie odwołania tego samego dnia zastrzeżenia przez osobę, która weszła w posiadanie danych osobowych niezgodnie z prawem.

Proponowane zmiany do kodeksu postępowania cywilnego będą umożliwiały, w ramach prowadzonego postępowania na wniosek instytucji finansowej, sprawdzenia przez sąd czy numer PESEL pozwanego na dzień zawarcia umowy był zastrzeżony i czy dokonanie zastrzeżenia nie nastąpiło w tym dniu (zawarcia umowy).

Kiedy będzie można zastrzec PESEL

Projekt ustawy zakłada wprowadzenie konieczności weryfikacji zastrzeżeń PESEL w systemie bankowym i pożyczkowym w ciągu 9 miesięcy od daty opublikowania ustawy.

Obowiązek weryfikacji zastrzeżenia PESEL przez instytucje finansowe

Ustawa będzie zobowiązywała instytucje finansowe do każdorazowego weryfikowania, przed zawarciem umowy z klientem, czy w bazie znajduje się zastrzeżenie numeru PESEL. 

Na instytucji finansowej będzie ciążył obowiązek potwierdzenia, udokumentowania przeprowadzonej weryfikacji oraz oceny, czy umowa może być zawarta. Instytucja finansowa będzie ponosić odpowiedzialność w przypadku zgłoszenia roszczenia przez osobę, na której skradzione dane zawarto umowę, pomimo zgłoszenia zastrzeżenia w bazie.

Po stronie instytucji finansowych powstanie konieczność przygotowania i podłączenia do bazy zastrzeżeń PESEL swoich systemów informatycznych oraz dostosowania dokumentacji i wewnętrznych procedur.

Zastrzeżenie w Biurze Informacji Kredytowej i innych firmach komercyjnych

Obecnie możliwe jest zastrzeżenie numeru PESEL w jednym z komercyjnych rozwiązań proponowanych przez:

• Biuro Informacji Kredytowej SA – dostępne w ramach usługi Alerty BIK lub Pakiet BIK;
• CRIF Sp. z o.o. we współpracy z Polskim Związkiem Instytucji Pożyczkowych dostępny na bezpiecznypesel.pl;
• Kaczmarski Group prowadzący min. Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej S.A. dostępny na chronpesel.pl

Skorzystanie z zastrzeżenia w jednym z tych rozwiązań nie obejmuje wszystkich instytucji finansowych a jedynie tych, które współpracują z daną firmą i w dwóch przypadkach wiąże się z opłatami.