Czym jest kredyt konsumencki?

18 grudnia 2011 roku weszła w życie uchwalona 12 maja 2011 r. ustawa o kredycie konsumenckim. Ustawa została przyjęta w związku z obowiązkiem wprowadzenia do polskich przepisów dyrektywy unijnej dotyczącej kredytu konsumenckiego, zwanej potocznie CCD (Consumer Credit Directive), ujednolicającej problematykę w całej Unii Europejskiej. Co do zasady, we wszystkich krajach unijnych mamy do czynienia z podobnymi przepisami, różniącymi się tylko w szczegółach. Przepisy dosyć szczegółowo przedstawiają zagadnienia dotyczące wszelkiego rodzaju umów kredytu konsumenckiego.

Definicja kredytu konsumenckiego

Przed określeniem definicji kredytu konsumenckiego musimy określić kim jest konsument? Pojęcie to wyjaśnia ustawa Kodeks Cywilny, który określa, że za „konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”.

Zgodnie z art. 3 ustawy kredytem konsumenckim nazywamy „umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi”. Rozszerzając tę definicję jest to kredyt „niezwiązany bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową” konsumenta.

Kwota 255 550 złotych to równowartość 75 000 Euro, kwoty określonej w dyrektywie unijnej, w czasie prac nad wprowadzeniem polskiej ustawy o kredycie konsumenckim.

Przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu wiąże się z kolejnymi po sobie etapami zawierania umowy zaczynając od zamieszczenia reklamy, przedstawienia oferty przez decyzję o przyznaniu kredytu.

Kredytem konsumenckim nie będzie więc kredyt, który zaciągasz w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą np. na sfinansowanie zakupu dóbr i usług, gdzie potwierdzeniem nabycia będzie faktura wystawiona na twoją firmę.

Uogólniając, konsument zawsze stoi na gorszej pozycji w stosunku do banku, który dysponuje sztabem prawników, którzy konstruują skomplikowane umowy mało zrozumiałe dla przeciętnego człowieka. Ustawa ma za zadanie chronić, przyznając dodatkowe prawa oraz ułatwić podejmowanie decyzji o wyborze kredytu, przede wszystkim przez klientów (konsumentów), którzy nie posiadają rozszerzonej wiedzy dotyczącej mechanizmów działania kredytów, nakładając obowiązki informacyjne na instytucje finansowe. Nasuwa się pytanie, czy przedsiębiorcy są lepiej wyedukowani?

Ważne jest również określenie podmiotów, które udzielają kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy – kredytodawców. Do tych instytucji zaliczymy oczywiście banki oraz Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOKi) ale także profesjonalne instytucje pożyczkowe oraz inne osoby prowadzące działalność gospodarczą jednocześnie udzielające kredytu.

Należy jeszcze wyróżnić pośredników kredytowych. Pośrednicy kredytowi to podmioty świadczące „czynności faktyczne lub prawne związane z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt”, które uzyskują z tego tytułu korzyści majątkowe np. w postaci wynagrodzenia od konsumenta. Podmioty te również muszą stosować się do wymogów ustawy o kredycie konsumenckim. W lipcu 2017 roku wprowadzono przepisy o obowiązku rejestracji pośredników kredytowych w rejestrze prowadzonym przez KNF.

Jakie umowy kwalifikujemy do kredytu konsumenckiego?

Wiele osób nie miało do tej pory styczności z kredytami a tym bardziej nie mają pojęcia jaki kredyt jest kredytem konsumenckim. Często ich jedynym kontaktem były „raty” w sklepie ze sprzętem RTV i AGD. Tu niespodzianka, nie każde „raty” w takim sklepie są kredytem konsumenckim w rozumieniu ustawy. Z drugiej strony kredytem konsumenckim są nie tylko kredyty w sklepie czy też kredyty gotówkowe.

Zacznijmy od ustalenia jakiego rodzaju produkty kwalifikują się do kredytu konsumenckiego. Do kredytów konsumenckich zalicza się umowy:

• pożyczki;
• kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;
• o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia (np. limit w rachunku, karta kredytowa);
• o kredyt, w których kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia (umowa o kredyt wiązany);
• kredyt odnawialny.

Do kredytów konsumenckich kwalifikują się również umowy „o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego” nawet jeśli kwota takiego kredytu przekracza 255 550 złotych.

Kredytem konsumenckim będzie także umowa leasingu i najmu, „jeżeli umowa odrębna od tych umów przewiduje obowiązek nabycia przedmiotu umowy, uzależniając go od żądania kredytodawcy”.

Szczególnym przypadkiem kredytu konsumenckiego jest umowa o kredyt wiązany. Z takim przypadkiem mamy do czynienia, gdy umowa o kredyt jest powiązana z nabyciem towaru lub usługi na podstawie np. umowy sprzedaży.

Przedmiotem umowy o kredyt wiązany jest wyłącznie finansowanie tego zakupu w trzech przypadkach, gdy:

• sprzedawca/usługodawca sprzedając towar/usługę udziela kredytu konsumentowi;
• instytucja finansowa udziela kredytu w ramach współpracy ze sprzedawcą/usługodawcą w związku z przygotowaniem lub zawarciem umowy o kredyt;
• instytucja finansowa udziela kredytu określając dokładnie w umowie przedmiot kredytu (towar/usługę).

Mówiąc wprost, najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, że kredytodawca zobowiązuje się zapłacić za ciebie sprzedawcy za towar/usługę, które chcesz nabyć a ty będziesz zwracał te pieniądze kredytodawcy, spłacając kredyt.

Jakich umów nie zalicza się lub tylko w pewnym zakresie do kredytu konsumenckiego?

Kredytem konsumenckim nie będzie umowa, z której wynika, że podlega odroczeniu termin „spełnienia świadczenia niepieniężnego, którego przedmiotem jest stałe lub sukcesywne świadczenie usług lub dostaw towarów tego samego rodzaju, jeżeli konsument jest zobowiązany do zapłaty za spełnione świadczenie lub dostawę towaru w ustalonych odstępach czasu w trakcie obowiązywania umowy”. Z taką umową mamy do czynienia w przypadku płatności za dostawy prądu czy gazu, gdzie świadczenie zostało wykonane (np. dostarczono prąd) ale zapłata nastąpi w terminie późniejszym (np. do 15-go dnia kolejnego miesiąca).

Ustawa określa w art. 4 umowy kredytu, które nie są klasyfikowane jako kredyt konsumencki, dla których przepisów ustawy się nie stosuje lub stosuje tylko w pewnym zakresie.

Najważniejszą z nich będzie umowa kredytu, w której „konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego”. W tym przypadku będą to tzw. kredyty 0% m.in. kredyty na sprzęt RTV i AGD, o których wspominałem powyżej (pod warunkiem, że klient nie ponosi żadnego dodatkowego kosztu).

Oprócz powyższego przypadku ustawa nie zalicza do umów kredytu konsumenckiego: leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku nabycia przedmiotu umowy przez konsumenta, umowy o świadczenie usług maklerskich, umów o kredyt będących wynikiem ugody sądowej oraz ugody będącej wynikiem postępowania w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich, umów o kredyt „pracowniczy” na preferencyjnych warunkach, odwróconego kredytu hipotecznego.

Część zapisów ustawy dotyczy: kredytów hipotecznych, umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym (w tym debet w koncie), umów przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w przypadku gdy konsument jest w zwłoce w związku ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt.

Obowiązki informacyjne kredytodawców

Na kredytodawcy spoczywa wiele obowiązków informacyjnych określonych w ustawie. Wymogi informacyjne obejmują poniższe zagadnienia:

• zasady publikowania reklam kredytu konsumenckiego, w tym prezentowania tzw. przykładu reprezentatywnego oraz informowania o wszystkich kosztach dodatkowych, także niezwiązanych bezpośrednio z kredytem;
• przekazywanie przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy, formularza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego przedstawiającego w sposób ujednolicony, zgodnie ze wzorem będącym załącznikiem do ustawy, informacje dotyczące podstawowych danych kredytu, jego kosztów oraz praw i obowiązków kredytobiorcy;
• przekazywanie projektu umowy kredytowej, z którym klient może się wcześniej zapoznać przed jej podpisaniem.

Jakie prawa przysługują konsumentowi w ramach umowy kredytu konsumenckiego?

W ramach zawierania umowy o kredyt konsumencki, kredytobiorcy przysługują określone w ustawie prawa. Prawa te są przypisane wyłącznie konsumentowi i dotyczą przede wszystkim możliwości:

• odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego;
• dochodzenia praw wynikających z umowy zakupu towaru/usługi od kredytodawcy w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez sprzedawcę lub usługodawcę;
• wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego.

Co powinna zawierać umowa o kredyt konsumencki?

Ustawa o kredycie konsumenckim precyzyjnie określa jakie elementy powinna zawierać umowa o kredyt konsumencki. W tym wpisie wymienię, w mojej opinii, najbardziej istotne elementy z punktu widzenia oceny warunków umowy:

• rodzaj kredytu, czas obowiązywania umowy oraz terminy i sposób wypłaty kredytu;
• stopa oprocentowania kredytu (nominalna) wraz z informacją na jakich zasadach może być zmieniona;
• rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO);
• całkowita kwota kredytu;
• całkowita kwota do zapłaty;
• zasady i terminy spłaty kredytu (tzw. harmonogram spłat);
• informacje o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z zawarciem umowy (np.: opłaty z tytułu prowadzenia rachunków do spłaty kredytu, za korzystanie z karty kredytowej);
• informacje o prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych (np. ubezpieczeń), jeżeli są znane kredytodawcy, oraz na jakich warunkach mogą ulec zmianie;
• roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty;
• konsekwencje jakie poniesie kredytobiorca jeśli nie będzie spłacał kredytu w terminie;
• informacje o wymaganych zabezpieczeniach i ubezpieczeniu spłaty kredytu, jeżeli mają zastosowanie;
• termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez kredytodawcę kredytu oraz odsetek;
• procedura wcześniejszej spłaty kredytu;
• jeśli zastrzeżono w umowie, informacja o prawie kredytodawcy do prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu i sposób jej ustalania;
• informacja o możliwości dochodzenia praw od kredytodawcy jeśli sprzedawca/usługodawca nie wywiązał się z umowy (kredyt wiązany).